Rania werkt nu zes maanden bij een start-up die zich bezighoudt met online gaming. Ze kan zich nog herinneren hoe enthousiast ze in het begin was over de charmante houding van haar baas. Nog geen spoor van narcisme. Alles ging goed in de eerste paar weken. Ze werkte zeer gemotiveerden bracht veel nieuwe ideeën in. Maar zelfs toen merkte ze in het beoordelingsgesprek dat haar baas haar eigen aandeel in het succes van het bedrijf benadrukte. Toen Rania sprak en haar ideeën presenteerde, leek ze afwezig. Ze vond het een beetje vreemd, maar dacht er eerst niets van.

 

De vernedering

Vol moed en initiatief stelde ze tijdens een vergadering op maandag een kleine verandering in het protocol voor. Ze kon haar idee niet eens afmaken toen haar baas haar nors onderbrak. Alsof dat nog niet genoeg was, bestempelde ze haar in het bijzijn van de hele groep als een groentje, een beginneling die geen enkel idee had. Ze legde ze bloot. Toen ze haar na de vergadering probeerde te vragen naar het incident, wuifde ze het gewoon weg en rechtvaardigde zelfs arrogant haar gedrag.

 

Ontmaskerd als narcist?

Thuis vertelde ze haar vriend over het incident. Hij zei dat als haar baas zich niet had verontschuldigd voor haar gedrag, ze waarschijnlijk een typische narcist was. Zulke mensen verontschuldigden zich nooit voor hun gedrag.

Ze besefte plotseling hoe naïef ze was geweest. Ze had al eens te maken gehad met een soortgelijke figuur – haar ex-vriend. Het had twee jaar geduurd voordat ze hem verliet. Vanaf het begin had hij misbruik gemaakt van haar vriendelijkheid en alleen zijn eigen behoeften laten gelden. Hij was zo jaloers geweest dat ze op een gegeven moment nauwelijks nog het huis uit durfde. Zodra ze oude vrienden ontmoette, gaf hij haar altijd een schuldgevoel en zei dat ze hem verwaarloosde. Al die tijd wist hij ze binnen te halen met zijn charisma. Hij toonde zich nooit zelfverzekerd.

 

OVERZICHT BLOG NARCISME

1. Narcisme op het werk: Analyse Life Coach
2. Wat is narcisme?
3. Narcistische trekken in de relatie
4. Narcistische trekken op het werk
5. Mythologie en oorsprong
6. Vormen van narcisme
7. Mannelijk narcisme
8. Vrouwelijk narcisme
9. Oorzaken van narcisme
10. Is er gezond narcisme

 

 

1. narcisme op het werk: analyse levenscoach

Samen met Rania formuleer ik 3 vragen waarop we antwoorden willen vinden:

Is haar baas eigenlijk een narcist?
Hoe moet Rania omgaan met haar baas?
Hoe kan ze haar eigenwaarde weer vergroten?

 

Eigenschappen baas

Hoewel uit Rania’s beschrijvingen al duidelijk wordt dat ze te maken zou kunnen hebben met een narcist, willen we samen uitzoeken of deze toeschrijving daadwerkelijk gerechtvaardigd is. Het blijkt dat hun gedrag en aard verschillende kenmerken hebben die narcisme definiëren: egocentrisme, gevoeligheid, gebrek aan empathie, devaluatie. Niet alleen Rania lijdt hieronder, ook haar collega’s hebben er last van.

 

Omgaan met de narcistische baas

Hoe moet ze in de toekomst met haar omgaan? Rania moet proberen de kritiek van haar baas niet persoonlijk op te vatten. Ze moet zichzelf niet rechtvaardigen en al helemaal geen openlijke kritiek geven. Het is goed als ze kort en feitelijk blijft in haar communicatie. Als ze denkt dat ze een goed humeur moet creëren, kan ze dat doen door haar subtiel te prijzen, maar zonder te vleien.

 

Verhoog je eigenwaarde

Wat kan Rania in zo’n situatie doen om haar eigenwaarde te vergroten? Ze vraagt me: “Hoe krijg ik het voor elkaar om me niet slecht en gedevalueerd te voelen?” Ik stel haar voor om de zin iets positiever te formuleren: “Hoe kan ik zelfverzekerd en gevat overkomen zonder me druk te maken?”

 

3 oefeningen

Ik geef haar een aantal oefeningen over dit onderwerp:

– Eigenwaarde verhogen: Authentieke in plaats van prestatiegerichte eigenwaarde

– Zelfcompassie krijgen: grenzen leren stellen

– Meer zelfvertrouwen: Repartee trainen via rollenspellen

Uiteindelijk was de enige echte uitweg uit de uitputtende en beklemmende situatie een nieuwe baan.

 

2 Wat is narcisme?

 

Zelfabsorptie

Narcisten zijn in zichzelf gekeerde mensen. Ze overdrijven hun capaciteiten en plaatsen zichzelf in het middelpunt. Ze zijn ook extreem gevoelig voor kritiek en tonen weinig empathie. Bovenal proberen ze zichzelf te verbeteren door anderen naar beneden te halen. Pathologisch narcisme kan grote schade aanrichten in een relatie of op het werk.

 

Vier belangrijke kenmerken van narcisme

Volgens psychotherapeut Reinhard Haller kan narcisme wetenschappelijk gedefinieerd worden aan de hand van vier belangrijke kenmerken:

1. Egocentrisme
2. Gevoeligheid
3. Gebrek aan empathie
4. Devaluatie.

 

3. narcistische kenmerken in de relatie

Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie in Nijmegen, noemt een aantal kenmerken die het makkelijker maken om narcisme in een relatie of op het werk te herkennen.

 

Controle

Zogenaamde grandioze narcisten houden zich bezig met het verkrijgen van macht en controle binnen de relatie. Ze zijn snel jaloers en bang om in de steek gelaten te worden, wat hun verlangen naar macht en controle alleen maar versterkt.

 

Gebrek aan diepgang

Narcisten lijken slechts een beperkte hoeveelheid van het “relatiehormoon” oxytocine aan te maken, dat hechting en intimiteit bevordert. Daarom worden hun relaties gekenmerkt door weinig diepgang, noch rationeel, noch seksueel en zeker niet emotioneel. Eerlijke, intense relatiegesprekken zijn bijna onmogelijk. Echte intimiteit vindt bijna nooit plaats.

 

Dwangmatig liegen

Als liegen effectief blijkt, wordt het een gewoonte voor de narcist. Een narcist liegt echter niet alleen tegen anderen, maar ook tegen zichzelf.

 

Statusgericht gedrag

De buitenwereld is van groot belang voor de narcist. Hij ziet zijn partner vaak eerder als een statusobject dan als een geliefde met wie hij een intieme, persoonlijke band vormt.

 

Gaslighting: manipulatie en intimidatie

Narcisten weten hoe ze anderen onredelijk of dom kunnen laten lijken. Gaslighting is een vorm van psychologische manipulatie waarbij de dader (de narcist) bewust of onbewust probeert het slachtoffer te manipuleren door middel van leugens, ontkenning en intimidatie.

 

 

4. narcistische kenmerken op het werk

 

Arrogantie

De narcist benadrukt arrogant zijn eigen prestaties en kijkt neer op de prestaties van anderen. Hij vindt dat hij een uitzonderlijke performer is of speciale talenten heeft.

 

Geef de schuld.

Narcisten geven anderen de schuld en wijzen op hun fouten, terwijl ze zichzelf als slachtoffer zien: Het is altijd de schuld van de ander, de narcist doet nooit iets fout.

 

Afgunst

Narcisten hebben het gevoel dat anderen jaloers zijn op hun prestaties. Tegelijkertijd zijn ze jaloers op anderen omdat ze even succesvol of zelfs succesvoller zijn. Ze vinden dit onrechtvaardig.

 

Beledigd

Narcisten kunnen extreem boos worden als ze kritiek krijgen of als ze niet genoeg waardering krijgen. De realistische beoordeling van een situatie kan al als kwetsend worden ervaren, omdat de narcist boven de werkelijkheid staat.

 

Gebrek aan waardering voor anderen

Het overschatten van hun eigen waarden en prestaties gaat vaak gepaard met het onderschatten van de waarde en prestaties van anderen. Als anderen ergens goed in zijn, gaan narcisten de strijd aan. Ze willen altijd beter zijn.

 

 

5. mythologie en oorsprong

 

De term “narcisme” gaat terug op een figuur uit de Griekse mythologie genaamd Narcissus. De psychoanalyticus Sigmund Freud gebruikte dit verhaal omdat hij een naam wilde vinden voor bepaalde patiënten die voortdurend bezig waren met hun eigen schoonheid of grootsheid. Hij noemde hen narcisten en de bijbehorende persoonlijkheidsstoornis narcisme.

Narcissus was een knappe jongeman. Hij wilde zijn hart aan niemand weggeven, maar werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld in een vijver. Hij was zo gefascineerd door zijn eigen schoonheid dat hij zijn beeltenis in het water probeerde te omarmen en verdronk.

 

6. vormen van narcisme

 

De normale narcist (egocentrisme)

Ieder mens vertoont een zekere mate van narcisme. Normale narcisten zijn vooral egocentrisch, ze draaien vooral om zichzelf, maken zichzelf het middelpunt van elke overweging.

 

De grandioze narcist (devaluatie en gebrek aan empathie)

Bij kwaadaardig (openlijk) narcisme staan devaluatie en gebrek aan empathie op de voorgrond. Mannen worden vaker getroffen. Voor anderen zijn deze narcisten vrij snel herkenbaar. Ze zijn vaak charmant en vriendelijk. Ze hebben ook hoge zendkwaliteiten en merken nauwelijks op wat anderen zeggen.

 

De Kwetsbare Narcist (Gevoeligheid)

Bij heimelijk narcisme ligt de nadruk op gevoeligheid. Deze vorm van narcisme is nauwelijks herkenbaar, vandaar de naam. Vrouwen worden vaak getroffen. Kwetsbare narcisten hebben hoge ontvangstkwaliteiten en registreren onmiddellijk tekenen van kritiek of afwijzing. Het belangrijkste kenmerk hier is hun perfectionisme, ze definiëren zichzelf door hun prestaties. Haar constante zorg is: “Wat vinden anderen van me?” Verborgen narcisten hebben een masker op. Ze blokkeren hun ware zelf. Ze zijn niet echt, niet authentiek en daarom nooit echt gelukkig.

 

7. mannelijk narcisme

 

de 3 ketenen

Volgens de gerespecteerde neurowetenschapper Raphael Bonelli zijn er drie zogenaamde “boeien” die een narcist beperken. Ze vormen de kern van de criteria voor Narcistische Persoonlijkheidsstoornis:

1. Een overdreven zelfbeeld → Zelf-idealisatie
2. Zieke relaties → Devaluatie van anderen
3. Gebrek aan zelftranscendentie → zelfbevrijding

 

Behandelbaar?

Omdat deze narcist zo overtuigd is van zichzelf, is hij moeilijk te behandelen. In zijn ogen weet niemand iets beter dan hij, zelfs de therapeut niet! Toch zijn er oplossingen:

De eerste stap is zelfbewustzijn. Daarna moet de persoon in kwestie leren om relaties op ooghoogte te onderhouden en ten slotte enthousiasme ontwikkelen voor iets dat buiten hem of haarzelf ligt. Dit kan zelfs spiritualiteit of religie zijn, als dat nodig is. Op deze manier kan hij zijn aandacht richten op iets buiten zichzelf en waarnemen dat er iets belangrijkers en groters is dan hijzelf.

 

8. vrouwelijk narcisme

 

verborgen narcisten

Verborgen narcisten zijn sociaal passief, teruggetrokken en aarzelend. Ze verschillen van openlijke narcisten doordat ze niet uitdrukken hoe geweldig en uniek ze zijn. Ze benadrukken eerder hoe uniek hun lijden is, dat hen door anderen wordt aangedaan. Op deze manier nemen ze een slachtofferrol aan. Soms liegen ze pathologisch en brengen ze anderen schade toe. Door een gebrek aan empathie zijn ze niet in staat om zichzelf te beperken.

 

Eigenwaarde opbouwen

Omdat hun stoornis verborgen is, blijven pathologische leugens en manipulaties vaak onopgemerkt. Volgens psycholoog Craig Malkin zijn heimelijke narcisten vaak ongelukkig. Ze geloven dat hun lijden erger is dan dat van alle anderen. Heimelijke narcisten zijn gemakkelijker te behandelen dan anderen. De focus ligt op het opbouwen van hun zelfvertrouwen, zodat ze een stabiele eigenwaarde ontwikkelen.

 

9. oorzaken van narcisme

Opvoeding speelt een belangrijke rol als oorzaak van narcisme. Een belangrijke en tegelijkertijd fatale factor is de overdreven lof van ouders. In de jaren 1980 werd ten onrechte aangenomen dat veel lof leidt tot een hoge eigenwaarde.

Sterker nog, het heeft vaak geleid tot een opgeblazen eigenwaarde. Alleen de juiste complimenten bevorderen een groeimindset. Als ouders al willen prijzen, moeten ze zich altijd richten op de inspanningen van het kind, om zo een gezonde eigenwaarde te bevorderen. Als liefde alleen voorwaardelijk plaatsvindt door middel van prestaties, bevordert dit een kwetsbaar narcisme.

 

1. het verwende kind → overdreven eigenwaarde

Kinderen die altijd worden behandeld alsof ze heel bijzonder zijn, zullen uiteindelijk het gevoel krijgen dat ze dat ook zijn: heel bijzonder. Ze krijgen thuis zelden regels of mogen ze overtreden zonder al te veel gevolgen. Er wordt niets van deze kinderen verwacht. Je krijgt alles. Ze zullen op een dag de zogenaamde gradiose narcisten worden.

 

2. het afhankelijke kind → zonder verantwoordelijkheidsgevoel

Bij deze kinderen doen de ouders veel moeite om hun leven zorgeloos en pijnloos te maken. Ze krijgen nooit verantwoordelijkheid. Ze worden niet aangemoedigd om hun vaardigheden te ontwikkelen. Hierdoor krijgen deze kinderen het gevoel dat anderen alles voor hen moeten doen. Als de anderen dat niet doen, voelen ze zich kwetsbaar en onwetend.

 

3. het kind van narcisten – liefde door prestatie → perfectionisme

Als ouders zelf narcistische persoonlijkheidstrekken hebben, geven ze die vaak door aan hun kinderen. Ze verwachten vaak veel van hun kinderen. Ze leren hun kinderen dat liefde alleen volgt op prestaties. Alleen als het kind uitmuntend presteert, zal het geliefd zijn bij de ouders. Het leert dus dat het koste wat het kost moet slagen.

 

10 Bestaat er zoiets als gezond narcisme?

 

Narcisme heroverwegen

Psycholoog Craig Malkin heeft een interessante stelling dat er ook gezond narcisme bestaat. Jarenlang kampte Malkin met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. In 2015 schreef hij het boek Rethinking narcism. Daarin legt hij uit dat narcisme niet noodzakelijk een onaangename eigenschap of stoornis is die alleen voorkomt bij manipulatieve egoïsten. Hij stelt eerder dat iedereen narcistisch is. Zolang deze eigenschap niet extreem uitgesproken is, kan het heel nuttig zijn. In dit geval hebben we het over gezond narcisme.

 

Vragenlijst narcisme

Malkin ontwikkelde een narcismevragenlijst. Dit meet of iemand narcistische trekjes heeft en hoe uitgesproken ze zijn. Mensen die hoog scoren op de schaal van het narcisme-spectrum lijken veel bevestiging nodig te hebben. Mensen met lage scores lijken een gebrek aan narcisme te hebben. Van mensen met gemiddelde waarden wordt gezegd dat ze een gezond narcisme hebben.

 

Gezond narcisme

Malkins korte formule voor een gelukkig leven is: denk groot, leef je dromen en streef je doelen na in het leven – en doe dat zonder je sociale contacten te verwaarlozen of op te offeren. Ieder mens draagt wat (gezond) narcisme in zich. Veel mensen vertonen narcistische trekken zonder aan de criteria voor de stoornis te voldoen.

Iemand met gezond narcisme is trots op zijn prestaties, gelooft in zijn eigen kracht en neemt zijn eigen gevoelens en behoeften serieus. Op deze manier kan ze een zinvol leven leiden, een duurzaam gevoel van eigenwaarde krijgen en veerkrachtig worden.

 

Echoïsme

Gebrek aan narcisme Malkin beschreef het gebrek aan narcisme met de term “echoïsme”. Dit verwijst naar de nimf Echo uit de mythe van Narcissus. Om dit uit te leggen, schrijft Malkin: “Ze werd verliefd op de ijdele Narcissus, maar hij merkte haar nauwelijks op. Ze had geen eigen stem meer, maar herhaalde altijd de laatste woorden die ze had gehoord.”

Iedereen kent Narcissus, maar niemand herinnert zich Echo. Echoïsten zijn erg goed in het waarnemen van de behoeften en gevoelens van anderen en handelen daarnaar. Ze slagen er echter niet in om hun eigen behoeften onder woorden te brengen. Ze missen een gezond narcisme. Dit gebrek vormt een groot obstakel in hun leven om doelen te bereiken die belangrijk voor hen zijn en om bevredigende, gelijkwaardige relaties te hebben.

 

© Timo ten Barge 29.06.23